Bitki ve hayvanlarda üreme ve gelişme

Fatih Akyüz Son güncelleme Eki 22, 2024 786 0

Eşeysiz Üreme Şekilleri

Bölünerek çoğalma, vejetatif üreme ve tomurcuklanma Rejenerasyonla (Yenilenme) Üreme ,Sporla Üreme eşeysiz üreme şekilleridir. Eşeysiz üreme mitoz ile gerçekleşir.

Eşeysiz üreme bir canlının üreme hücreleri olmadan kendine benzer bireyler meydana getirmesidir.
Özellikleri:
1. Tek bireylerden yeni yavrular oluşur.
2. Hızlı gerçekleşen bir üreme şeklidir.
3. Ata canlı ve yavrular aynı kalıtsal özellikleri taşır.
4. Genetik çeşitlilik sağlamaz.
5. Değişen ortam şartlarına uyum sağlayabilme özellikleri azdır.
6. Cinsiyet gerekmez.
7. İlkel bir üreme şeklidir

Vejetatif Üreme

Bitkilerin dal, yaprak gibi kısımlarından yeni bir bitki meydana gelmesi “vejetatif üreme” olarak adlandırılır.

*Vejetatif üreme sadece bitkilerde görülür.

Gül ve söğütün kesilen dallarının toprağa dikilmesiyle yeni gül ve söğüt oluştuğunu görmüşsünüzdür.

Örnek: Gül ve söğüt Zambak, patates , Gözyaşı bitkisi

Tomurcuklanma İle Üreme

Hidra

Hidralarda görünen bu çoğalma sekli tomurcuklanma olarak adlandırılır. Ana canlı vücudunda üremeye yönelik oluşan çıkıntılara tomurcuklanma ile üreme denir. Deniz anası, sünger gibi canlılar da tomurcuklanarak çoğalır.

Örnek: Hidra , Süngerler ,Sölenterler, Deniz Anası , mercan gibi deniz hayvanları ile Mantarlardan Bira mayası

Bölünerek Üreme

Bazı canlılar da bölünerek ürer.

Amip

Örneğin amip belirli bir büyüklüğe ulaşınca fotoğrafta görüldüğü gibi bölünerek kendine benzer yavru amipler oluşturur. Ana canlıdan tamamen kendisine benzeyen yavru canlıların oluşması seklinde gerçeklesen bu olayda eşey hücreleri rol almaz.

*Bir hücreli canlılarda görülür.

*En Hızlı üreme şeklidir.

*Yemeklerin 1 gecede bozulması , Havuzun kısa sürede yosunlanmasının kaynağı olan bölünme şeklidir.

Örnek: Premasyum , amip ,Öğlena Bakteri ,alg ( Bir hücreli yosun)

Rejenerasyonla (Yenilenme) Üreme

planarya

Kuyruğu kopan bir kertenkelenin kuyruğunu yeniden oluşturması, denizyıldızının kopan kolunu yenilemesi mitozla gerçeklesen yenilenme olaylarıdır. Rejenerasyon (Yenilenme) ile üremedir.

Rejenerasyonla yenilenmeye örnek

*Karaciğerin kesilen yerinin onarılması

*Kopan kertenkele kuyruğunun çıkması

*Yaraların iyileşmesi , kırılan kemiklerin onarılması

Rejenerasyonla Üremeye örnek

*Planerya , Toprak solucanı , Deniz Yıldızı , Süngerlerde kopan parçalar ayrı ayrı canlıyı oluşturur.

Toprak solucanlarının birçok parçaya ayrılsa bile her parçasının tam bir solucanı meydana getirebileceğini biliyor muydunuz? insanlarda kemik iliğinden yeni kan hücrelerinin oluşması, kırılan kemiklerin onarılması, yaraların zamanla iyileşmesi de bir çeşit yenilenme değil midir?

Sporla Üreme

Sporla üremede ise üzeri sağlam bir örtü ile kaplı özelleşmiş hücrelerdir. Olumsuz çevre şartlarına iyi dayanırlar. Şartlar uygun hale gelince mitoz ile yeni canlıyı oluştururlar.

Örneğin: Kara yosunu, Eğrelti otu , Mantarlar

Verdiğimiz örneklerden de anlaşıldığı gibi mitoz, canlıların vücut hücrelerinde görülen bir bölünme seklidir. Çok hücrelilerde büyüme ve yenilenmeyi sağlarken tek hücrelilerde üremeyi sağlar.

Çiçekli Bitkilerde Üreme

Çevremizde gördüğümüz güzel çiçekler bulunduğu bitkinin üreme organıdır.Çiçek yapısında dişi ve erkek üreme organını bulundurur. Çiçeğin yapısı aşağıda verilmiştir.

ÇİÇEĞİN KISIMLARI;
1-ÇİÇEK SAPI—-> Çiçeği bitkinin gövdesine bağlayan kısımdır.
2-ÇİÇEK TABLASI—-> Çanak yaprak ,taç yaprak ,erkek ve dişi organların üzerine dizildiği kısımdır.
3-ÇANAK YAPRAK—-> Çiçek tomurcuk halindeyken tomurcuğu dış etkenlerden korur.
4-TAÇ YAPRAK—-> Çiçeğin renkli yapraklarıdır. Canlı renkleri ve aromalı kokuları ile birçok hayvanı çiçeğe çeker, böylece tozlaşmaya yardımcı olur.
5-ERKEK ORGAN—-> Bir çiçekte çok sayıda erkek organ bulunabilir. İki bölümden oluşur. Bunlar sapçık ve başçıktır. Sapçık bölümü, başçık bölümünü çiçeğe bağlar. Başçık bölümü dört kesecikten oluşur. Bu keseciklere, polen (çiçek tozu) keseleri de denir. Polen çiçekteki erkek üreme hücreleridir. Polenler olgunlaşınca polen keseleri patlar ve olgunlaşmış polenler çevreye yayılır.
6-DİŞİ ORGAN—-> Çiçeğin en iç bölümünde bulunur. Kaba bir sürahiye benzer. Dişi organ, dişicik tepesi, dişicik borusu ve yumurtalıktan oluşur. Dişicik tepesi nemli ve yapışkan durumdadır. Polenler dişicik tepesine yapışarak burada çimlenir. Dişicik tepesi ile yumurtalık arasındaki bölüme ise dişicik borusu denir. Dişicik borusu çimlenen polenin yumurtaya ulaşmasını sağlar. Yumurtalık ise en alttaki şişkin bölümdür. Burada yumurta hücresi bulunur. Yumurtalık kısmında bir veya birkaç tane tohum taslağı bulunur.

Çiçekli bitkilerde hayat döngüsü tozlaşma ile başlar

1. tozlaşma, 2. döllenme, 3. tohum ve meyve oluşumu, 4. çimlenme, 5. genç bitkinin oluşmasını temsil eder.
Tohumun çimlenmesi sonrasında büyüme ve gelişme ile genç bitki oluşur.
6. genç bitki büyüyüp gelişir tomurcuklar ve çiçek oluşturur.
Çimlenme, tohumun yapısında bulunan embriyonun, uygun şartlarda gelişerek ana bitkiyle benzer özelliklere sahip bir bitki oluşturmak üzere serbest hale geçmesidir.

Tohumdaki embriyonun uygun şartlarda gelişerek ana bitkiye benzer bitkinin kök, gövde ve yaprak gibi kısımlarını oluşturmaya başlamak için tohumdan çıkıp serbest hale gelmesine çimlenme denir.

Tohumun çimlenebilmesi için su, (nem), sıcaklık ve oksijenin (SOS) yeterli miktarda olması gerekir. Tohumların çoğu, uygun şartlar buluncaya kadar uyku halinde kalır. Su, nem, sıcaklık ve oksijen yeterli miktarda ise tohumun koruyucu kabuğu çatlar ve çimlenme başlar. Çimlenme sırasında tohumdaki embriyo sürekli büyür ve gelişir. Embriyo gelişirken ihtiyacı olan besini etrafındaki çeneklerden karşılar.

Çimlenme tamamlanınca bitkinin kök, gövde ve yaprakları oluşur. Tohum çimleninceye kadar besin üretemez yani fotosentez yapamaz. Çimlenme sonucu bitkinin yaprakları oluştuğu için fotosentez yaparak kendi besinini kendisi üretir.

Tohum çimlenirken fotosentez yapamadığı için toprağa, güneş ışığına ve karbondioksit gazına ihtiyaç duymaz.

1-) Tohumun Çimlenmesine Sıcaklığı Etkisi :

Tohumun çimlenebilmesi için sıcaklığın yeteri miktarda olması gerekir. Düşük veya yüksek sıcaklıklarda çimlenme süresi çok uzar, çimlenme yavaşlar. Çok yüksek veya çok düşük sıcaklıklarda (0⁰C–35⁰C nin dışında) ise çimlenme gerçekleşmez.

Çimlenmenin gerçekleşebilmesi için sıcaklık 18⁰C–25⁰C civarında olmalıdır. Bu nedenle ekim için en uygun mevsim ilkbahardır.

Tohumun çimlenmesi için gerekli olan sıcaklık, çimlenme sonucu oluşan bitkinin büyümesi için de gereklidir.

2-) Tohumun Çimlenmesine Suyun Etkisi :

Tohumun çimlenebilmesi için suyun yeterli miktarda olması gerekir. Fazla veya az suda çimlenme gerçekleşmez veya yavaş gerçekleşir.

Tohumun çimlenmesi için gerekli olan su çimlenme sonucu oluşan bitkinin büyümesi için de gereklidir.

3-) Tohumun Çimlenmesine Oksijenin Etkisi :

Oksijen, solunumla çeneklerdeki besinlerin parçalanarak enerji üretilmesi için gereklidir. Yeterli oksijenin olmadığı ortamlarda çimlenme süresi uzar veya çimlenme gerçekleşmeyebilir.