Hücre ve organeller

Fatih Akyüz Son güncelleme Eki 22, 2024 5.885 0

HÜCRE

Hücre ve Hücrenin Kısımları:

* Canlılık özelliği gösteren en küçük yapı birimine hücre adı verilir.

* İnsan vücudunda çok sayıda hücre bulunur. Buna karşın tek bir hücreden oluşan canlılar da vardır.

* En basit canlıdan en gelişmişine kadar tüm canlılar hücreden oluşur.

!!! Canlıların hücreleri birbirinden farklılık gösterebilir. Örneğin, bir bitki hücresiyle hayvan hücresi arasında çeşitli farklılıklar vardır. Özellikle bu iki hücre temel kısımları bakımından benzerlik gösterir.

* Hücreler çıplak gözle görülemez, mikroskop denilen araçlarla gözlenebilir.

* Gelişmiş bir hücre genel olarak üç temel kısımdan oluşur. Bu kısımlar hücre zarı, sitoplazma ve çekirdektir.

Hücre Zarı:

Hücreyi bulunduğu ortamdan ayıran, onu dış etkilerden koruyan ve ona şekil veren bir yapıdır.

Karbonhidrat, yağ ve proteinden oluşur. Hücre zarı esnek ve seçici-geçirgen özelliktedir. Bu sayede hücreye alınacak ve hücre dışına atılacak maddelerin geçişi kontrol edilir. Hücre zarı canlıdır. Üzerinde madde alışverişinin yapıldığı geçitler vardır.

!!!NOT:

Hücre Duvarı; hücre zarının etrafını saran sert ve dayanıklı bir yapıdır. Bitki hücrelerinde bulunur. Bakteri ve mantarlarda da bulunmaktadır. Hayvan hücrelerinde bulunmaz. Hücre zarının etrafını sarar. Bitkiye dayanıklılık sağlar. Bitkiyi iç ve dış etkilere karşı korur. Genellikle selülozdan yapılmıştır. Hücre duvarı tam geçirgendir. Cansızdır.

Çekirdek:

Hücrelerde genellikle merkeze yakın bir yerde bulunur. Hücrenin yönetim ve kalıtım merkezidir.

Hücrenin; büyüme, gelişme, bölünme, solunum, boşaltım gibi faaliyetlerini yönetir. Çekirdek içinde çekirdekçik ve çekirdek sıvısı bulunur. Ayrıca DNA adı verilen ve tüm kalıtsal özelliklerin kayıtlı olduğu yapı da çekirdekte yer alır.

Kalıtsal özellikler DNA üzerinde çeşitli bölgelerde yer alır. Bu bölgelere gen adı verilir. Genler saç tipi, göz rengi, cinsiyet gibi özellikleri belirler. Bir DNA üzerinde birden fazla gen bulunabilir. DNA normalde kromatin ağ adı verilen karmaşık bir hâlde bulunur. Hücre bölüneceği zaman DNA kısalıp kalınlaşır ve yoğunlaşarak kromozom hâlini alır. DNA’ nın yapı birimi ise nükleotit’ tir.

!!!NOT:

Bu yapılar arasındaki ilişki;

“Hücre > Çekirdek > Kromozom > DNA > Gen > Nükleotid “ şeklindedir.

3. Sitoplazma:

Hücre zarı ile çekirdek arasını dolduran yumurta akı kıvamında yarı akışkan bir sıvıdır. Sitoplazma içinde farklı görevleri yapmak üzere özelleşmiş bazı yapılar vardır. Madde iletimi, enerji üretimi, boşaltım gibi yaşamsal faaliyetlerin gerçekleştiği bu yapılara organel adı verilir.

Organellerin birçoğu ancak elektron mikroskobu adı verilen gelişmiş mikroskoplarla görülebilir.

!!! Bitki ve hayvan hücreleri arasında bazı organeller ve yapılar bakımından çeşitli farklılıklar vardır.

Bitki ve hayvan hücreleri incelendiğinde hayvan hücresinin yuvarlak, bitki hücresinin ise köşeli olduğu görülür. Bu, bitki ve hayvan hücrelerini birbirinden ayıran önemli bir özelliktir.

Bitki ve Hayvan Hücresi Arasındaki Farklılıklar:

Geçmişten Günümüze Hücrenin Yapısı:

* Hücreleri incelemek için kullanılan ilk mikroskop 16. yüzyılda Zacharias Janssen tarafından geliştirilmiştir. Tek mercekten oluşan bu araç en basit mikroskop olarak kabul edilir.

* 1600’lü yıllarda bir manifaturacı olan Antony Van Leeuwenhoek kumaşları incelemek amacıyla mercekler kullanarak bugünkü ışık mikroskobunun temellerini atmıştır. Bir gölden aldığı su birikintisini inceleyerek tek hücreli basit su canlılarını gözlemlemiştir.

* Aynı yüzyılda yaşayan Robert Hooke geliştirdiği mikroskopla şişe mantarındaki yapıları gözlemlemiştir. Hooke mantarda gözlemlediği yapılara “boşluk” veya “hücre” anlamına gelen “celula” ismini vermiştir.

* 19. yüzyıla gelindiğinde Matthias Schleiden, araştırmaları sonucu bitkilerin hücrelerden oluştuğunu açıklamıştır. * Bundan kısa bir süre sonra 1839 yılında Zoolog Theodor Schwann ise elindeki bilgileri kullanıp yeni araştırmalar yapmış ve hayvanların da hücrelerden oluştuğunu ortaya koymuştur. Bu buluş sayesinde, bitki ve hayvan hücrelerinin temelde aynı yapıda oldukları sonucuna varmıştır.

* 1855’e gelindiğinde, Rudolf Virchow hücrelerin yalnızca kendilerinden önceki hücrelerin bölünmesiyle oluştuğunu açıklamıştır.

* 1857’de ise Kolliker, kas hücrelerini inceleyerek mitokondriyi keşfetmiştir.

* 1881’de Cajal ve bazı doku bilimciler boyama teknikleri geliştirerek hücre ile ilgili yeni keşifler yapmışlardır.

* 1898’de Camillo Golgi, Golgi aygıtını ilk defa görüp tanımlamış ve bu nedenle organele onun adı verilmiştir.

* 1931 yılında ilk elektron mikroskobu icat edilmiştir. Knoll ve Ruska, cisimleri yüzlerce kat büyütebilen bu gelişmiş mikroskop sayesinde, hücre ve organeller ile ilgili birçok yapıyı daha rahat gözlemleme imkânı bulmuşlardır. Işık mikroskobunda bakteriler gözlemlenirken elektron mikroskobu sayesinde virüs adı verilen varlıklar keşfedilmiştir.

* Tüm bu gelişmeler, bilimsel bilginin teknolojiye bağlı olarak ne kadar gelişebildiğini göstermektedir. Günümüzde bilim ve teknoloji ilerledikçe bilinmeyen konular açığa kavuşmaya devam etmekte, yeni ve doğru bilgiye ulaşmak kolaylaşmaktadır.

Hücre, Doku, Organ, Sistem, Organizma İlişkisi:

* Canlılık özelliği gösteren en küçük yapı birimine hücre denildiğini öğrendiniz. Vücudunuzdaki hücrelerden bazıları, aynı görevi yapmak için bir araya gelir. Bu hücre topluluğuna doku adı verilir. Hayvanlarda kas doku, sinir doku, kan doku gibi dokular bulunur. Bitkilerde ise sürgen doku, iletim doku, destek doku gibi dokular vardır.

* Çeşitli dokuların belirli bir görevi yapmak üzere bir araya gelmesiyle oluşan vücut yapısına organ adı verilir. Örneğin bir organımız olan el; sinir doku, kas doku, kan doku, kemik doku gibi farklı dokulardan oluşur.

* Vücudumuzda birçok organ bulunur. Organlardan bazılarının belirli bir görevi yapmak üzere bir araya gelmesiyle sistemler oluşur. Sindirim, solunum, dolaşım gibi sistemler bu şekilde meydana gelir.

* Vücuttaki tüm sistemler, birbiriyle uyum içinde çalışır. Bunun sonunda oluşan canlı vücuduna organizma denir. Bitki, hayvan, insan gibi canlılar birer organizmadır. Bir organizma, birden fazla sistemden meydana gelir.